Profilaktyka raka piersi

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Stanowi około ponad 1/5 wszystkich zachorować na nowotwory złośliwe u Polek. Występuje częściej po menopauzie. Ryzyko zachorowania wzrasta po 50 roku życia.

Czynniki ryzyka:

• płeć – 99% raków sutka występuje u kobiet
• wiek – częstość występowania rośnie szybko z wiekiem w okresie rozrodczym, po menopauzie rośnie wolniej
• predyspozycje genetyczne – rak piersi u krewnej pierwszego stopnia, mutacje w genach np. BRCA 1, BRCA 2
• rak drugiej piersi, rak trzonu macicy zwiększa ryzyko wystąpienia choroby
• inne choroby piersi
• pierwsza miesiączka przed 12 rokiem życia
• późna menopauza
• późna pierwsza ciąża (po 35 roku życia)
• poronienia
• doustne środki antykoncepcyjne (zwłaszcza stosowane przed 25 rokiem życia) oraz hormonalna terapia zastępcza mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka sutka
• otyłość – po okresie menopauzy może zwiększać ryzyko wystąpienia raka sutka
• palenie tytoniu
• picie alkoholu
• dieta wysokotłuszczowa
• ekspozycja na promieniowanie jonizujące, w tym radioterapia z powodu innych nowotworów

Ochronny wpływ przed rakiem piersi ma:

• karmienie piersią – im dłuższe karmienie piersią tym mniejsze ryzyko wystąpienia raka piesi

• ćwiczenia fizyczne – regularne ćwiczenia minimum dwa razy w tygodniu (w sumie minimum 3,8h) mają według niektórych badań naukowych zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby

• dieta – odpowiednio zbilansowana korzystnie wpływa na zdrowie

Kobiety powyżej 35 roku życia mogą uzyskać informację na temat swojego indywidualnego ryzyka wystąpienia raka sutka na stronie internetowej (strona jest w języku angielskim):

http://bcra.nci.nih.gov/brc/

Program profilaktyki raka piersi prowadzony przez NFZ

W ramach programu profilaktyki raka piersi w Polsce postanowiono wykonywać badania przesiewowe za pomocą mammografii. Jest to badanie charakteryzujące się najwyższą czułością co oznacza, że wykrywa najwięcej zmian patologicznych w piersi spośród innych dostępnych metod.

Wykazano, że wykonanie mammografii w grupie kobiet w wieku 50-69 lat co 2 lata zmniejszyło umieralność z powodu nowotworów piersi o 25-30%.

Program profilaktyczny skierowany jest do kobiet w wieku 50 – 69 lat, które w ciągu ostatnich 24 miesięcy nie miały wykonywanej mammografii. Kobiety które są obciążone dodatkowymi czynnikami ryzyka takimi jak rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka) lub posiadające mutacje w obrębie genów BRCA 1 lub BRCA 2 badane są co 12 miesięcy. Badanie wykonywane jest bezpłatnie.

Z programu wykluczone są kobiety, u których już wcześniej zdiagnozowano zmiany nowotworowe piersi o charakterze złośliwym.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wyniku badania pacjentka jest kierowana do dalszej diagnostyki, aż do postawienia właściwego rozpoznania.

W ramach pogłębionej diagnostyki może zostać wykonane powtórna mammografia, USG piersi, biopsja cienko-igłowa lub grubo-igłową z badaniem histopatologicznym pozyskanego materiału.

Po ustaleniu rozpoznania pacjentka jest kierowana na odpowiednie leczenie.

Rekomendacje American Cancer Society

Kobiety które nie mają żadnych niepożądanych objawów ze strony piersi od 40 roku życia powinny co roku wykonywać mammografię. Dowiedziono, że kobiety regularnie poddające się badaniom mają wykrywane zmiany nowotworowe we wczesnym stadium rozwoju, co pozwala na ich całkowite wyleczenie.

Należy pamiętać, że mammografia nie jest badaniem doskonałym i za jej pomocą można nie wykryć pewnych zmian nowotworowych. W dodatku nie każda wykryta podczas mammografii zmiana okazuje się być nowotworem. Jednak mimo tych ograniczeń warto jest wykonywać mammografię, gdyż w chwili obecnej nie posiadamy lepszego narzędzia diagnostycznego dla raka piersi.

Wykonywanie mammografii u kobiet po 40 roku życia powinno być kontynuowane przez resztę życia pod warunkiem, że nie są one chore na:

• przewlekłą niewydolność serca
• skrajną niewydolność nerek
• POChP
• demencję

Kobiety cierpiące na poważne, przewlekłe choroby lub mające krótką oczekiwaną długość życia powinny indywidualnie przedyskutować z lekarzem zasadność kontynuowania corocznych mammografii.

Dwudziesto- i trzydziestoletnie pacjentki powinny mieć wykonywane palpacyjne badanie piersi przez lekarza co 3 lata. Osoby czterdziestoletnie powinny mieć wykonywane takie badanie co roku.

Istnieją też korzyści z regularnego samobadania piersi przez kobiety. Powinny one jednak pamiętać, że dwudziestolatki mają małe ryzyko wystąpienia raka piersi i rośnie ono stopniowo z wiekiem, dlatego też wszelkie nieprawidłowości znajdowane w piersiach nie powinny być źródłem nadmiernych obaw i stresu.

Przed podjęciem samobadania piersi kobieta powinna zostać odpowiednio przeszkolona jak wykonywać badanie, a następnie jej wiedza powinna być sprawdzona przez jej lekarza. Regularnie wykonując badanie kobieta poznaje strukturę swoich piersi i łatwo może zauważyć wszelkie zmiany i nieprawidłowości. To pozwala na odpowiednio szybkie zgłoszenie się do lekarza z problemem.

Należy zwrócić uwagę na:

• pojawienie się nowego guzka lub opuchlizny
• podrażnienie, zaczerwienienie, rogowacenie/łuszczenie skóry
• wypryski na skórze
• ból i/lub zaciągnięcie brodawki sutkowej
• wydzielina inna niż mleko wydobywająca się z piersi

W razie wystąpienia któregokolwiek z objawów należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Do kobiet które od 30 roku życia co roku powinny mieć wykonywaną mammografię i rezonans magnetyczny (MRI) należą kobiety:

• u których ryzyko wystąpienia raka piersi szacuje się na 20% lub więcej według odpowiedniej skali oceny ryzyka
• posiadające mutację genu BRCA 1 lub BRCA 2
• posiadające krewnych pierwszego stopnia ze stwierdzoną mutacją BRCA 1 lub BRCA 2
• które między 10 a 30 rokiem życia przebyły radioterapię w okolicy klatki piersiowej
• ze stwierdzonym zespołem genetycznym takim jak: Li-Fraumeni, Cowden, Bannayan-Reily-Ruvalcaba
• posiadające krewnych pierwszego stopnia z jednym z tych zespołów

Ponieważ trudno jest określić najlepszy wiek, w którym należy rozpocząć wykonywanie badań kontrolnych u tych osób, decyzja o tym powinna być podjęta po rozmowie z lekarzem.

MRI jest niezalecane u osób, które mają mniej niż 15% ryzyka wystąpienia raka piersi. Nie ma zaś danych na podstawie których można określić korzyści z wykonywania MRI i pań które już miały leczony złośliwy nowotwór piersi w bardzo wczesnym etapie zaawansowania lub mają bardzo gęste utkanie gruczołu piersiowego. MRI nie może być stosowane zamiast mammografii.

Mammografia

By dobrze przygotować się do badania powinnaś pamiętać o tym, że:

• na badanie należy wybrać taki moment miesiąca kiedy piersi nie są bolesne ani opuchnięte, to pozwoli uniknąć dyskomfortu w czasie badania
• badanie nie powinno być wykonywane tuż przed miesiączką
• w dniu badania nie powinnaś używać dezodorantu/antyperspirantu, gdyż niektóre z nich zawierają substancje które mogą powodować trudności w prawidłowym odczytaniu wyniku badania
• warto założyć strój dwuczęściowy, co pozwoli w czasie badania uniknąć dyskomfortu związanego z odsłanianiem tych części ciała które nie są badane
• przed badaniem warto przygotować sobie informacje o dotychczasowych badaniach, leczeniu (np. zabiegi operacyjne dotyczące piersi lub innych rejonów klatki piersiowej, leczenie hormonalne), wszelkich problemów dotyczących piersi (np. ból, wypływ płynu z brodawki sutkowej itp.)
• kobiety karmiące piersią, które muszą poddać się badaniu, mogą potem karmić swoje dzieci piersią, gdyż podczas badania nie dochodzi do napromieniowania pokarmu w takim stopniu by mógł być szkodliwy dla dziecka

USG piersi

W Polsce USG piersi jest wykorzystywane jako metoda do pogłębienia diagnostyki po stwierdzeniu zmian w mammografii. Uważa się, że dopiero w połączeniu z mammografią badanie to daje pełen obraz problemu.

Podstawową rolą tego badania jest określenie czy mamy do czynienia z guzem litym czy z torbielą. Ponadto pod kontrolą USG można wykonać biopsję guza i dokładnie określić rodzaj zmiany.

USG jest rekomendowane u młodych kobiet do 35 roku życia ze względu na przewagę utkania gruczołowego piersi. Ponadto jest polecana u kobiet w ciąży i stosujących hormonalną terapię zastępczą.

American Cancer Society nie zaleca stosowania USG piersi w ramach badań profilaktycznych. Może to być metoda uzupełniająca do mammografii lub badania palpacyjnego piersi. Jest to także przydatne narzędzie diagnostyczne u kobiet z gęstym utkaniem gruczołu piersiowego oraz podczas biopsji diagnostycznej.

Podejmując wysiłek mający na celu profilaktykę raka piersi należy pamiętać, by zawsze na każdą kolejną wizytę u lekarza prowadzącego profilaktykę przynosić ze sobą poprzednie wyniki mammografii i/lub USG piersi, ponieważ bardzo istotne znaczenie ma nie tylko to jak gruczoł piersiowy prezentuje się w chwili obecnej ale także jakie zmiany w utakniu piersi następują z upływem czasu.

Bibliografia:

1. www.cancer.org
2. www.nfz.gov.pl
3. http://www.acog.org
4. Grzegorz H. Bręborowicz „Położnictwo i ginekologia” tom 2, PZWL, Warszawa 2010
5. Jerzy Stachura, Wenancujsz Domagała „Patologia znaczy słowo o chorobie” tom I i II, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2009

lek. Kamila Jakubiak