Profilaktyka raka szyjki macicy
Według danych z 2010 roku rak szyjki macicy jest szóstym co do częstości występowania nowotworem u kobiet w Polsce
Rak ten może wystąpić u każdej kobiety między drugą dekadą życia a starością, jednak najczęściej występuje u kobiet między 40 a 55 rokiem życia.
Czynniki ryzyka:
- wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego (wysokie ryzyko zakażenia HPV)
- częsta zmiana partnerów seksualnych (wysokie ryzyko zakażenia HPV)
- partner często zmieniający partnerów seksualnych, z infekcją HPV (wzrost ryzyka zachorowania 20-krotny)
- zakażenia pochwy spowodowane herpes simplex virus typu II, Chlamydia trachomatis, CMV, EBV, przewlekłe zapalenia bakteryjne pochwy
- infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)
- długoletnie stosowanie doustnych, hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych
- palenie papierosów
- dieta z niedoborem witaminy A i C
- liczne ciąże i porody, zwłaszcza w młodym wieku
- niski status socjoekonomiczny
Zaobserwowano silny związek między zachowaniami seksualnymi, a występowaniem zmian przedrakowych lub raka szyjki macicy. Sugeruje to że w rozwoju tych chorób rolę odgrywa czynnik zakaźny. Dowiedziono, że tym czynnikiem jest wirus HPV.
Znanych jest około 70 typów tego wirusa, jednak największe znaczenie w rozwoju raka mają specyficzne typy HPV: 16, 18, 31, 33, 35. Pozostałe typy wirusa wiążą się z małym ryzykiem wystąpienia raka.
Szczepionka przeciwko HPV
W chwili obecnej dostępne są dwie szczepionki przeciwko istotnym typom wirusa HPV. Największe korzyści odnoszą osoby zaszczepione przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności seksualnej.
W Polsce szczepienie na HPV nie jest obowiązkowe oraz nie jest finansowane ze środków publicznych.
American Cancer Society rekomenduje przeprowadzanie rutynowych szczepień ochronnych przeciwko HPV u dziewcząt w wieku 11 – 12 lat. Akceptowalne jest podejmowanie szczepień już od 9 roku życia. Warto także szczepić dziewczynki między 13 a 18 rokiem życia, które wcześniej nie były szczepione lub nie dokończyły cyklu szczepień pod warunkiem, że nie rozpoczęły aktywności seksualnej.
Podejmowanie decyzji o szczepieniu osób między 19 a 26 rokiem powinno być poprzedzone oceną prawdopodobieństwa nabycia przez pacjentkę zakażenia HPV oraz oceną indywidualnych korzyści ze szczepienia. Kobiety które miały 2-4 partnerów seksualnych przed szczepieniem osiągają mniejszą redukcję ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy. Nie ma też żadnych dowodów naukowych na to, że kobiety które miały więcej niż 4 partnerów seksualnych mają jakiekolwiek korzyści ze szczepienia.
Szczepionka chroni w około 70% przed rakiem szyjki macicy, gdyż nie zabezpiecza przed wszystkimi potencjalnie niebezpiecznymi typami HPV. Zatem nawet kobiety, które poddały się szczepieniu powinny regularnie wykonywać cytologię ginekologiczną.
Program profilaktyki raka szyjki macicy prowadzony przez NFZ
W Polsce program profilaktyki raka szyjki macicy oparty jest na wykonywaniu bezpłatnych badań cytologicznych wymazów z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy. W wyniku przeprowadzenia badania cytologicznego można wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym okresie zaawansowania choroby.
W przypadku stwierdzenia zmian należy w celu weryfikacji wstępnego rozpoznania wykonać badanie kolposkopowe z celowanym pobraniem wycinków do badania histopatologicznego.
Programem są objęte kobiety w wieku od 25 do 59 lat. Każda kobieta w ramach programu powinna mieć przeprowadzone badanie cytologiczne raz na 3 lata.
U pań obciążonych takimi czynnikami ryzyka jak:
- zakażenie wirusem HIV
- przyjmowanie leków immunosupresyjnych
- zakażonych typem wysokiego ryzyka wirusa HPV
badania powinny być wykonywane co 12 miesięcy.
Osoby, które przebyły leczenie z powodu złośliwego nowotworu szyjki macicy po zakończeniu kontroli onkologicznej są ponownie objęte skryningiem cytologicznym.
Rekomendacje American Cancer Society
Wszystkie kobiety w wieku 21 lat powinny mieć wykonane badanie cytologiczne. Od tego momentu każda z nich powinna mieć powtórzone badanie co 3 lata od pierwszego badania.
Z chwilą osiągnięcia 30 roku życia preferowaną metodą przeprowadzania skryningu jest wykonywanie cytologii ginekologicznej oraz testu na obecność wirusa HPV raz na 5 lat aż do 65 roku życia.
Jeśli nie ma możliwości wykonywania tych dwóch badań jednocześnie równie skuteczne jest wykonywanie badania cytologicznego raz na 3 lata do 65 roku życia.
Osoby o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka szyjki macicy (zakażenie HIV, po transplantacji narządów wewnętrznych, w czasie przewlekłego stosowania sterydów) powinny poddawać się badaniu częściej (zgodnie z zaleceniami swojego lekarza).
Po ukończeniu 65 roku życia osoby, które regularnie poddawały się badaniom diagnostycznym i nigdy nie miały stwierdzonych nieprawidłowości mogą zaprzestać wykonywania cytologii. Kobiety u których wykryto poważne zmiany typu CIN2 lub CIN3 powinny kontynuować wykonywanie cytologii przez kolejne 20 lat od postawienia takiego rozpoznania.
Kobiety które zostały poddane całkowitej histerektomii z innego powodu niż rak szyjki macicy lub zmiany przedrakowe powinny zaprzestać wykonywania badań cytologicznych. Osoby po niecałkowitej histerektomii (z pozostawieniem szyjki macicy) powinny kontynuować badania przesiewowe.
Nie powinno się przeprowadzać badań przesiewowych częściej niż jest to zalecane w powyższych rekomendacjach.
Kobiety które przebyły szczepienie przeciwko HPV powinny być objęte takim samym programem profilaktycznym jak te, które nie były szczepione.
Przygotowanie do badania cytologicznego:
- nie należy planować wykonywania badania w czasie menstruacji
- najlepiej umówić się na badanie 5 dni po menstruacji
- należy wstrzymać się od współżycia seksualnego na przynajmniej 48h przed badaniem
- nie wykonywać irygacji przez 48h przed badaniem
- nie stosować leków dopochwowych, tamponów, nawilżaczy, lubrykantów, dopochwowych środków antykoncepcyjnych itp. na 48h przed badaniem
Bibliografia:
- www.cancer.org
- www.nfz.gov.pl
- http://www.acog.org
- Grzegorz H. Bręborowicz „Położnictwo i ginekologia” tom 2, PZWL, Warszawa 2010
- Jerzy Stachura, Wenancujsz Domagała „Patologia znaczy słowo o chorobie” tom I i II, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2009
lek. Kamila Jakubiak